(ประวัติ) พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาลลักษมณ์)
ภาพและเรื่องจาก :
นิตยสารธรรมจักษุ ปีที่ 85 ฉบับที่ 3 ธันวาคม 2543
พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาลลักษมณ์) เป็นชาวจังหวัดเพชรบุรี เกิดเมื่อวันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2405 ในรัชกาลที่ 4 ที่ตำบลบ้านเพรียง อำเภอโพไร่หวาน บิดาชื่อพ่วง มารดาชื่อปิ่น ในวัยเด็กได้ไปอยู่เล่าเรียนหนังสือที่วัดห้วยเสือ และวัดมหาสมณาราม จังหวัดเพชรบุรีนั้นตามลำดับ ต่อมาได้บรรพชาเป็นสามเณรและเล่าเรียนพระปริยัติธรรมคือภาษาบาลี จนอายุ 19 ปี จึงได้เข้ามาเล่าเรียนต่ออยู่ในสำนักสมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทว) วัดราชประดิษฐ์สถิตมหาสีมาราม กรุงเทพฯ เข้าแปลพระปริยัติธรรมสนามหลวงได้เป็นเปรียญ 4 ประโยค พอดีอายุครบอุปสมบท จึงได้อุปสมบท ณ วัดราชประดิษฐ์นั้น โดยสมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทว) ทรงเป็นพระอุปัชฌาย์ ต่อมาได้ลาสิกขาออกไปรับราชการ โดยได้เข้าถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เข้ารับราชการอยู่ในกรมศึกษาธิการ ตั้งแต่ พ.ศ. 2430 เป็นต้นมา และได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ เป็นขุนประเสริฐอักษรนิติ แล้วเลื่อนขึ้นเป็นหลวงประเสริฐอักษรนิติ ตำแหน่งปลัดกรม กรมศึกษาธิการ แล้วเลื่อนขึ้นเป็น พระปริยัติธรรมธาดา ตำแหน่งเจ้ากรมราชบัณฑิตขวา ในรัชกาลท่ี 5 ถึงรัชกาลที่ 6 ได้เลื่อนขึ้นเป็นพระยาปริยัติธรรมธาดา
พระยาปริยัติธรรมธาดา เป็นเพียงเปรียญ 4 ประโยคก็จริง แต่โดยที่ท่านได้เล่าเรียนมาในสำนักอาจารย์ที่นับว่าเป็นปราชญ์ทางพระพุทธศาสนาพระองค์หนึ่งในยุคกรุงรัตนโกสินทร์ คือ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทว) ซึ่งทรงได้รับสมญานามว่า "พระสังฆราช 18 ประโยค" เพราะทรงสอบประโยค 9 ได้สองครั้ง ท่านจึงมีความเชี่ยวชาญทางภาษาและอักษรศาสตร์ เป็นเยี่ยมคนหนึ่งในยุคนั้น ท่านสามารถพูดได้หลายภาษาโดยเฉพาะภาษาบาลีและสันสกฤต ทั้งเป็นผู้สนใจในทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี
พระยาปริยัติธรรมธาดา ได้สร้างผลงานทางอักษรศาสตร์และโบราณคดีไว้เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งผลงานทางด้านภาษาบาลีและสันสกฤต ท่านเป็นผู้จัดทำปทานุกรมไทย ฉบับกระทรวงธรรมการ ซึ่งถือว่าเป็นฉบับทางราชการ สำเร็จเป็นคนแรก เป็นผู้เรียบเรียงพจนานุกรมบาลี-ไทย ที่เรียกว่า พระบาฬีลิปิกรม ซึ่งเป็นพจนานุกรมบาลี-ไทย ที่เรียบเรียงโดยคนไทย สำเร็จเป็นคนแรก
งานด้านภาษาบาลีนั้นนับว่าเป็นงานที่ท่านรักและเชี่ยวชาญเป็นพิเศษ ผลงานทางภาษาบาลีของท่านล้วนเป็นงานชั้นบุกเบิก และไม่ซำ้แบบใคร เท่าที่สามารถรวบรวมได้ขณะนี้ คือ
1. ธาตุพนมกัจจายน์ แปลคัมภีร์กัจจายนธาตุเป็นภาษาไทย พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพ.ศ. 2456
2. พระมูลกัจจายนสูตร แปลมูลกัจจายนสูตรเป็นภาษาไทย พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพ.ศ. 2457
3. รัตนพิมพวงศ์ ตำนานพระแก้วมรกต แปลเมื่อพ.ศ. 2449 และพิมพ์ครั้งแรกเมื่อพ.ศ. 2455
4. มูลกัจจายนอุณาทิ (ชื่อเป็นอักษรขอม) แปลคัมภีร์กัจจายนอุณาทิเป็นภาษาไทย พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพ.ศ. 2458
5. หนังสือ พระบาฬีลิปิกรม แปลลำดับศัพท์คำบาฬีเป็นไทย เป็นพจนานุกรมบาลี-ไทย ที่เรียบเรียงโดยคนไทยเล่มแรก บรรจุคำบาลีไว้ถึง 64,000 คำ มีความหนาถึง 2000หน้า พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2459 หนังสือเล่มนี้ท่านใช้เวลาในการเรียบเรียง 4 ปี และใช้เวลาในการเรียงพิมพ์และตรวจทานจนพิมพ์เสร็จเรียบร้อยอีก 4 ปี
ส่วนงานแปลภาษาบาลีเป็นไทยนั้น ท่านก็ได้ทำไว้เป็นจำนวนมาก เท่าที่รวบรวมได้ขณะนี้คือ
1. ตำนานพระพุทธสิหิงค์ แปลเมื่อ พ.ศ. 2449 พิมพ์เป็นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2475
2. ศุภอักษรอัครมหาเสนาบดีไทยมีไปถึงอัครมหาเสนาบดีลังกา และพิมพ์ครั้งแรก (ในเรื่องประดิษฐานพระสงฆ์สยามวงศ์ในลังกาทวีป) เมื่อ พ.ศ. 2457
3. จามเทวีวงศ์ พงศาวดารเมืองหริภุญไชย พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2463
4. คัมภีร์มหาวงศ์ พงศาวดารลังกา พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2463
5. สังคีติยวงศ์ พงศาวดารเรื่องการสังคยานาพระธรรมวินัย พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2466
6. สมณศาสน พระเถระธรรมยุติกามีไปยังลังกาทวีป พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2468
งานแปลด้านภาษาสันสกฤต ก็น่าจะมีจำนวนหลายเรื่องเช่นกัน แต่ที่พบในขณะนี้มี 2 เรื่อง
1. ลลิตวิสตร ปฐมสมโพธิฝ่ายมหายาน แปลและพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2453 (ร.ศ.129)
2. สุขาวดีวยุหมหายานสูตร พิมพ์ครั้งแรกเมื่อพ.ศ. 2463
ส่วนงานเรียบเรียงนั้น เท่าที่รวบรวมได้ในขณะนี้ 4 เรื่อง คือ
1. เรื่องโบราณศึกษา พิมพ์ครั้งแรกในหนังสือวชิรญาณเมื่อ พ.ศ. 2439
2. หนังสือ ทศชาดก (เรื่องพระเจ้า 10 ชาติ) ลำนำกลอนสวด เรียบเรียง พ.ศ. 2442
3. 200 ปี สุนทรภู่และตำนานเมืองเพชรบุรี เรียบเรียงเมื่อ พ.ศ. 2456
4. ตำนานเมืองเพชรบุรี เรียบเรียงเมื่อ พ.ศ. 2464
5. ปทานุกรม ฉบับกระทรวงธรรมการ เรียบเรียงเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2434
ผลงานของพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) ทุกเรื่องนับว่าทรงคุณค่าทางวิชาการและเป็นงานที่แสดงถึงภูมิปัญญาอันสูงส่งของท่าน สมควรจารึกไว้เป็นตำนานว่า ท่านเป็นเมธีไทยคนหนึ่งในยุครัตนโกสินทร์
พระยาปริยัติธรรมธาดา ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2469 ในรัชกาลที่ 7 สิริอายุได้65 ปี
SU Tianle คนแปลงานสันสกฤตมีน้อยแท้
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น